ปัญหาและแนวโน้มในการพัฒนาหลักสูตร

ในบทบาทของครูผู้สอนจะต้องให้ความสำคัญกับกระบวนการพัฒนาหลักสูตร  ปัญหาของการพัฒนาหลักสูตร  เกิดจากบุคลากรที่เกี่ยวข้องกับการจัดการเรียนการสอนไม่เข้าใจกระบวนการของการพัฒนาหลักสูตร

                ดังนั้นแนวโน้มของการพัฒนาหลักสูตร บุคลากรทุกฝ่ายของสถานศึกษาจะต้องศึกษาเรื่องดังต่อไปนี้

1.               ความรู้พื้นฐานเกี่ยวกับหลักสูตร

ความหมายของคำว่าหลักสูตร     

ความหมายของคำว่าหลักสูตรที่เป็นที่ยอมรับในปัจจุบันคือมวลประสบการณ์ทั้งหมดที่จัดใหกับผู้เรียน 

ซึ่งหลักสูตรมีองค์ประกอบที่สำคัญ ได้แก่ จุดมุ่งหมาย  ขอบข่ายเนื้อหา และความสัมพันธ์กับเวลา  โดยรูปแบบหลักสูตรระดับห้องเรียน

2.               ข้อมูลพื้นฐานของการพัฒนาหลักสูตร

ข้อมูลพื้นฐานในการพัฒนาหลักสูตรที่สำคัญ มี 5 ด้าน  ได้แก่  ด้านปรัชญาการศึกษา  ด้านจิตวิทยา

การศึกษา  ด้านสังคมและวัฒนธรรม  ด้านวิชาการ  ด้านวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี  ข้อมูลเหล่านี้จะเป็นพื้นฐานสำคัญที่จะต้องนำมาวิเคราะห์  เพื่อนำมาใช้ในการวางแผนพัฒนาหลักสูตร  และการจัดองค์ประกอบของหลักสูตรที่สัมฤทธิ์ผลต่อไป

3.               รูปแบบการพัฒนาหลักสูตร

รูปแบบการพัฒนาหลักสูตรตามแนวคิดของสงัด  อุทรานันท์

                สงัด  อุทรานันท์  ได้เสนอแนวคิดการพัฒนาหลักสูตรโดยยึดหลักการพัฒนาหลักสูตรทั้งระบบ  โดยแบ่งออกเป็นการร่างหลักสูตร  การนำหลักสูตรไปใช้  และการประเมินผลหลักสูตรทั้งระบบอีกด้วย  แบ่งออกเป็นขั้นตอนซึ่งสามารถแสดงเป็นรูปวัฏจักรของกระบวนการพัฒนาหลักสูตรได้ดังภาพประกอบ

                                                                         การวิเคราะห์ข้อมูลพื้นฐาน

                             การประเมินผลการใช้                                                             การกำหนดจุดมุ่งหมาย

                                         หลักสูตร                                                          

                                                                   ปรับปรุง

                                                                     แก้ไข

                                                                                                                                                        

                           การนำหลักสูตรไปใช้                                                                                                        การคัดเลือก

                                                                                                                                                                และจัดเนื้อหาสาระ

                                                             

                                                                                          การกำหนดมาตรการ

                                                                               การวัดและประเมินผล

                                                                                                     

ภาพประกอบ  วัฏจักรกระบวนการพัฒนาหลักสูตรของ  สงัด  อุทรานันท์

รูปแบบการพัฒนาหลักสูตรตามแนวคิดของวิชัย  วงษ์ใหญ่

วิชัย   วงศ์ใหญ่  (2543 , น. 77)  ได้เสนอรูปแบบและแนวคิดของขั้นตอนกระบวนการพัฒนาหลักสูตรไว้

ดังนี้

1.             การกำหนดจุดมุ่งหมาย  หลักการ  โครงสร้าง  และการออกแบบหลักสูตร

2.             ยกร่างเนื้อหาสาระแต่ละกลุ่มประสบการณ์  แต่ละหน่วยการเรียนและรายวิชา

3.             นำหลักสูตรที่พัฒนาแล้วไปทดลองใช้ในโรงเรียนนำร่องและปรับปรุงแก้ไขข้อบกพร่อง

4.             อบรมครู  ผู้บริหารทุกระดับ  และบุคลากรทางการศึกษาให้เข้าใจในหลักสูตรใหม่

5.             นำหลักสูตรไปใช้ปฏิบัติการสอนในโรงเรียน  และประกาศใช้หลักสูตร  โดยมีกิจกรรมการใช้หลักสูตรใหม่ ดังนี้

                        การแปลงหลักสูตรไปสู่การสอน  คือ การจัดทำวัสดุหลักสูตร  ได้แก่  เอกสารและอุปกรณ์การเรียนการสอนที่จำเป็น

                        ผู้บริหารจัดเตรียมสิ่งต่าง ๆ เช่น บุคลากร  วัสดุหลักสูตร และบริการต่าง ๆ เริ่มตั้งแต่อบรมครูและบุคลากรฝ่ายบริหารหลักสูตร  ห้องสมุด  ห้องเรียน  รวมทั้งการจัดสรรงบประมาณ

                        การสอน  เป็นหน้าที่ของครูปฏิบัติการทั่วไป

                        การประเมินผล  ซึ่งแบ่งออกเป็น 2 ส่วน คือ การประเมินผลการเรียนของนักเรียน  และการประเมินผลหลักสูตร  ตั้งแต่ประเมินเอกสาร  ผลการนำหลักสูตรไปใช้  และผลสัมฤทธิ์ของผู้เรียน ซึ่งจะต้องประเมินอย่างเป็นระบบและต่อเนื่อง

4.  การบริหารหลักสูตร

การบริหารหลักสูตร  เป็นการนำกระบวนการบริหารมาใช้ในขั้นตอนการวางแผนหลักสูตร  การนำ

หลักสูตรไปใช้  ตลอดจนการประเมินผลหลักสูตร  ซึ่งการบริหารหลักสูตรใด ๆ ให้มีประสิทธิภาพต้องอาศัยบุคคลที่เกี่ยวข้องร่วมมือกัน  แต่สิ่งที่สำคัญประการหนึ่งที่ผู้บริหารหลักสูตรควรคำนึงถึงคือ การเตรียมครูผู้สอน เพราะว่าครูผู้สอนเป็นองค์ประกอบที่สำคัญที่จะช่วยให้การใช้หลักสูตรนั้นบรรลุเจตนารมณ์ของหลักสูตร  โดยครูจะเป็นผู้นำหลักสูตรไปสู่การเรียนการสอนภายในห้องเรียน  ดังนั้น จึงกล่าวไว้ว่า “ครูผู้สอน คือ หัวใจของหลักสูตร”  และคุณภาพของครูผู้สอนจึงเป็นกุญแจดอกสำคัญที่จะนำไปสู่การบรรลุจุดหมายของหลักสูตร  ด้วยเหตุนี้หน่วยงานที่ผลิตครูนั้น  การผลิตครูหรือพัฒนาครูควรตระหนักถึงคุณภาพของครูด้วย  โดยเฉพาะอย่างยิ่งในการผลิตครู  ด้วยเหตุนี้จึงควรผลิตให้มีคุณภาพเพียงพอที่จะออกไปปฏิบัติหน้าที่ตามโรงเรียน และสามารถออกไปใช้หลักสูตรได้  โดยสามารถแปลงหลักสูตรไปสู่การเรียนการสอนได้  ดังนั้น  หน่วยงานที่ผลิตครูควรให้ความสำคัญตั้งแต่การคัดเลือกนักศึกษาเข้ามาเรียนวิชาครูหลักสูตรสำหรับผลิตครู และกระบวนการผลิตครู  โดยเฉพาะอย่างยิ่งเจตคติที่ดีต่อวิชาชีพครู  ส่วนกรณีครูประจำการนั้น  หน่วยงานต่าง ๆ ที่เกี่ยวข้องควรมีการพัฒนาครูอย่างต่อเนื่องและทั่วถึง  มีการติดตามและประเมินผลอย่างจริงจัง  ถ้าทุกฝ่ายให้ความร่วมมือกันที่จะเตรียมและพัฒนาครูให้มีคุณภาพ  การศึกษาในอนาคตของประเทศก็คงจะมีคุณภาพมากยิ่งขึ้น

                5.  นวัตกรรมการจัดการเรียนรู้

                วิธีการจัดกิจกรรมการเรียนการสอน  ถือว่ากระบวนการสำคัญในการจัดการเรียนการสอน  ถ้าครูผู้สอนรู้จักเลือกวิธีการจัดการเรียนการสอนที่เหมาะสมกับเนื้อหาสาระ  ก็จะส่งผลต่อการบรรลุตามเป้าหมายของหลักสูตร  อย่างไรก็ตาม  วิธีการจัดการเรียนการสอนต่าง ๆ ก็จะมีข้อดีและข้อจำกัดแตกต่างกันไป  ซึ่งจะต้องอาศัยการเรียนรู้กระบวนการเหล่านั้นอย่างเข้าใจ  อันนำไปสู่การออกแบบกิจกรรมการเรียนการสอนที่มีประสิทธิภาพ  และตอบสนองหลักสูตรที่พัฒนาขึ้น

                6.  การประเมินหลักสูตร

การประเมินหลักสูตรมีความสำคัญอย่างมากในกระบวนการจัดการศึกษา  เป็นเครื่องมือที่จำเป็นสำหรับการ

ควบคุมคุณภาพ  การประกันคุณภาพของการศึกษาหลาย ๆ ระดับ  ตั้งแต่ระดับห้องเรียน  ระดับโรงเรียน  ระดับเขตจนถึงระดับชาติ  ผู้ที่มีบทบาทในการประเมินทั้งในระดับผู้จัดทำนโยบายการศึกษา  ผู้กำกับดูแล  จนถึงระดับผู้ปฏิบัติ  จึงควรทำความเข้าใจกับประเด็นต่าง ๆ ที่เป็นองค์ประกอบสำคัญของการประเมินหลักสูตรให้ชัดเจน  เพื่อจะได้กำหนดวางแผนการประเมินหลักสูตรที่สอดคล้องกับเป้าหมายของการประเมิน และสามารถนำผลการประเมินหลักสูตรไปใช้ได้จริง

                7.  การจัดทำหลักสูตรสถานศึกษา

                หลักสูตรสถานศึกษาที่มีคุณภาพ  จะต้องเกิดจากความร่วมมือร่วมใจของบุคลากรทุกคนในสถานศึกษา  รวมทั้งบุคลากรที่กี่ยวข้องนอกสถานศึกษา  เพื่อระดมความคิด  ประสบการณ์มาใช้ในการกำหนดหลักสูตรและพัฒนาผู้เรียนให้มีคุณภาพตามมาตรฐานที่กำหนด และตอบสนองต่อการเปลี่ยนแปลงทางเศรษฐฏิจและสังคม  รวมทั้งเปลี่ยนไปตามธรรมชาติของการศึกษา

                การจัดทำหลักสูตรสถานศึกษา  มีข้อควรคำนึง 2 ประการ  คือ ต้องเชื่อมโยงกับหลักสูตรการศึกษาขั้นพื้นฐาน  พุทธศักราช 2544 และจะต้องพัฒนาผู้เรียนให้เต็มตามศักยภาพ  สถานศึกษาสามารถออกแบบหลักสูตรของตนเองได้อย่างอิสระ  โดยยึดนโยบายและกฎหมายที่เกี่ยวข้องกับหลักวิชาการในการจัดการศึกษาที่มีความถูกต้องเหมาะสมสอดคล้องกับบริบทของสถานศึกษา ชุมชน และท้องถิ่น  มีความเป็นไปได้

                ปัญหาของการพัฒนาหลักสูตร

                ปัญหาของการพัฒนาหลักสูตร  คือปัญหาที่เกิดขึ้นในกระบวนการยกระดับของหลักสูตรจากระดับที่เป็นขึ้นสู่อีกระดับหนึ่ง  ปัญหาอันเกิดจากการร่วมคิดร่วมทำ  ร่วมกันสร้างหลักสูตร และร่วมกันนำหลักสูตรไปใช้  มีดังนี้

1.             ปัญหาขาดครูที่มีคุณสมบัติเหมาะสม

2.             ปัญหาการไม่ยอมรับและไม่เปลี่ยนแปลงบทบาทการสอนของครูตามแนวหลักสูตร

3.             ปัญหาการจัดอบรมครู

4.             ศูนย์การพัฒนาหลักสูตร  ไม่เข้าใจบทบาทหน้าที่ของตน

5.             ขาดการประสานงานที่ดีระหว่างหน่วยงานต่าง ๆ

6.             ผู้บริหารต่าง ๆ ไม่สนใจเกี่ยวกับการเปลี่ยนแปลงหลักสูตร

7.             ปัญหาขาดแคลนเอกสาร เนื่องจากขาดงบประมาณและการคมนาคมขนส่งไม่มีประสิทธิภาพพอ

วิธีการพัฒนาหลักสูตร  มี 5 วิธีการ

1.             การพัฒนาหลักสูตรจากเบื้องบนสู่เบื้องล่าง

2.             การพัฒนาหลักสูตรจากเบื้องล่างสู่เบื้องบน

3.             การพัฒนาหลักสูตรแบบวิธีการสาธิต

4.             การพัฒนาหลักสูตรวิธีการอย่างมีระบบ

5.             การพัฒนาหลักสูตรโดยวิธีเชิงปฏิบัติการ

การพัฒนาหลักสูตรในอนาคต

1.             พัฒนาเครือข่ายการเรียนรู้  (เครือข่ายวิชาการ  วิชาชีพ)

2.             พัฒนาหลักสูตรเพื่อการพัฒนาที่ยั่งยืน  (Sustainable Development)

-  จัดหลักสูตรเพื่อการพัฒนาคนต่อเนื่องตลอดชีวิต

                3.  รูปแบบหลักสูตรจะหลากหลายมากขึ้น  เช่น  หลักสูตรการศึกษาภาคพิเศษ  หลักสูตรเฉพาะกิจ  หลักสูตรฝึกอบรม

                4.  เปิดหลักสูตรนานาชาติเพิ่มขึ้น

                5.  มีการเรียนรู้ภาษาต่างประเทศอย่างน้อย 2 ประเทศ เช่น เวียตนาม  เขมร  ลาว  มลายู

                6.  มีการใช้เทคโนโลยีสารสนเทศมากขึ้น  การใช้เทคโนโลยีต้องไม่ขัดกับสังคมและสิ่งแวดล้อม  ต้องไม่ให้เทคโนโลยีเป็นนายเรา

7.  หลักสูตรและการเรียนการสอนจะต้องพัฒนาทักษะในการคิด  การศึกษาหาความรู้ด้วยตนเอง  และความสามารถในการสื่อสาร  พัฒนาคนให้คิดกว้าง  คิดไกล  ใฝ่รู้

8.  ให้ผู้เรียนมีความรู้ทั้งเรื่องที่เป็นสากล  นานาชาติ และของไทย  ต้องรู้เขารู้เรา

9.  พัฒนาหลักสูตร ส่วนกลาง 60 % ส่วนท้องถิ่น  40  %

10. จัดการเรียนการสอน โดยใช้การวิจัยเป็นฐาน  ส่งเสริมการวิจัยและพัฒนา

11. จะต้องมีการประกันคุณภาพทางการศึกทุกระดับ